قطعا شما هم درباره اینکه برخی از مواد شیمایی، سرطان زا هستند، شنیده‌اید. سرطان این روزها به یک بیماری ترسناک و افعی مرگ شناخته می‌شود و همه در تلاش برای جلوگیری از ابتلا به آن هستند. اما نباید اثرات مواد و حلال‌های شیمیایی را بر روی بدن نادیده گرفت. بسیاری از محققان معتقدند که حلال های شیمیایی سرطان زا هستند. مواد سرطان‌زا می‌تواند باعث کنسر شود.
فهرست
روزانه با بسیاری از مواد و حلال‌های شیمیایی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم سر و کار داریم. ممکن است برخی از این مواد در هوا، محصولی که استفاده می‌کنید، در مواد غذایی و نوشیدنی‌ها یا در مواد شوینده و بهداشتی باشد.
بسیاری از این مواد و حلال‌های شیمیایی، ماهیت آلی دارند که زیر مجموعه مواد نفتی (حلال آلی) هستند. خطر این مواد بر روی بدن بسیر است. اما کاربردهای مختلفی در صنعت و مصارف خانگی دارند. از جمله این مواد می‌توان به حلال 402، حلال 410، حلال ویژه، متیلن کلراید، زایلین، تولوئن و متیل اتیل کتون را نام برد.
فقط به این دلیل که بایک ماده شیمیایی سرطان زا تماس داشتید به‌این معنی نیست که کنسر خواهید گرفت. شانس شما برای بیمار شدن به‌چیزهای زیادی بستگی دارد. مدت زمان درمعرض آن قرار گرفته اید بخشی ازآن است. ژن های شما نیز نقش دارند.
آیا واقعا حلال های شیمیایی سرطان زا هستند؟
محققان برای تصمیم گیری و نتیجه گیری در این مورد، از روش‌های مختلفی جهت سرطان‌زا نامیدن مواد استفاده می‌کنند. دوزهای متفاوتی از یک ماده و حلال شیمیایی را می‌توان در محیط آزمایشگاهی تست می‌شود یا به حیوانات آزمایشگاهی داده تا ببینند که آیا آنها به کنسر مبتلا میشوند یا خیر. در این مسیر به نتایجی هم رسیده‌اند.
حلال‌های شیمیایی چیست؟ چه کاربرد، عوارض و خطراتی دارند؟
حلال‌های شیمیایی، مواد و ترکیبات شیمیایی هستند که سایر مواد را در خود حل می‌کنند. از حلال‌ها برای تفکیک مواد، پاک کردن سطوح، رقیق کردن محلول‌ها، جدا سازی مواد و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرند. بسیاری از حلال‌ها در حالت مایع یا محلول‌اند. البته تعداد کمی از آنها نیز در حالت جامد یا گاز هستند. حلال‌های شیمیایی از نظر ترکیب مواد به دو دسته تقسیم میشوند.
- مواد غیر آلی (مواد بدون کربن)
- مواد آلی (مواد دارای کربن)
حلال‌های آلی بیشتر از حلال‌های غیر آلی در صنعت مصرف میشوند. هر کدام از این حلال‌ها ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند. و بر ساس آن کاربرد و اثرات مختلفی بر محیط دارند.
مدیریت استفاده از حلال های شیمیایی
بسیاری از حلال‌های شیمیایی به خصوص حلال های صنعتی، دوز و غلظت بالاتری دارند و مشاغل صنعتی برای تمیز کردن قطعات، فلزات و مواد از آنها استفاده می‌کنند، به علت غلظت بیشتر هم برای افراد و هم برای محیط زیست، بسیار خطرناکند و می‌توانند بر سلامت بدن و میزان آلودگی محیط تاثیرات مخربی بگذارند.
همچنین بسیاری از انواع حلال‌ها قابلت بازیافت ندارند و بخشی از آن نیز در اثر اشتباهات فنی و انسانی یا خرید بیش از حد، به هدر می‌رود. از این رو داشتن یک گروه مدیریت استفاده از حلال‌ها و مواد شیمیایی برای کمک به مشاغلی که از این مواد استفاده می‌کنند ایده آل است که می‌تواند از موقعیت‌های بالقوه خطرناک ناشی از حلال‌های شیمیایی جلوگیری می‌کند.
عوارض ناشی از قرار گرفتن در معرض حلال‌های شیمیایی
- از رایج ترین روش‌هایی که کارگران را در معرض حلال‌ها قرار میدهد، استنشاق بخاراتی است که از خود ساطع می‌کنند. به عنوان مثال آستون که نوعی حلال شیمیایی در مصرف خانگی است، بوی تندی دارد و به محض اینکه در ظرف آن را باز کنید، بوی آن را احساس خواهید کرد. همین مقدار در برخی افراد ایجاد سر درد می‌کند. چنانچه از نزدیک و عمیقا مایع آستون را ببویید، احتمالا برای لحظه ای احساس گیجی به شما دست بدهد. بینی و سیستم تنفسی شما تحریک شده و احساس سوزش داشته باشید. در برخی مواقع احساس سوزش چشم، احساس تهوع و … خواهید داشت.
- حالا همین مواد ر با دوز و غلظت زیاد در حجم بالا در نظر بگیرید. به محضی که در بشکه حاوی حلال را باز کنید، حجم زیادی از بخارات ناشی از تبخیر آنها در محیط آزاد و پخش می‌شود. بنابراین تاثیر بیشتری بر بدن خواهد گذاشت. به خصوص اگر مدت زمان بیشتر و یا تعداد دفعات قرار گیری در محیط بیشتر باشد.
- اگر این مواد ممکن است در حین کار بر روی لباس بریزد یا دست به آن آلوده شده و از این طریق به پوست بدن یا چشم ها مالیده شود. حتی ممکن است فرد اشتباها آن را به جای یک نوشیدنی مثل آب یا آبمیوه در حین کار بنوشد.
در اثر اتفاق هر کدام از این موارد، با قرار گرفتن کوتاه مدت در معرض حلال‌های شیمیایی ممکن است احساس سرگیجه، سردرد، حالت تهوع، درد معده، عدم حفظ تعادل، بثورات پوستی، ترک خوردن یا خونریزی پوست، تاری دید، سوزش و تحریک چشم‌ها، بینی، حلق و گلو می‌شود.
عوارض قرار گرفتن در معرض حلال های شیمیایی در کوتاه مدت
قرار گرفتن در معرض حلال‌ها ممکن است با توجه به مواد شیمیایی خاص، سطح و میزان غلظت، مدت زمان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و بخارات آن و نحوه ورود آن به بدن، بر سلامت شما تاثیر بگذارد.
- بخارات استنشاقی: ممکن است چشم ها را تحریک کند. موجب سوزش چشم، تاری دید، خواب آلودگی، مشکل در تنفس و در صورت مواجهه شدید آسیب عصبی شود.
- تماس مستقیم چشمی: ممکن است باعث سوزش و ریزش اشک و در صورت مواجهه شدید باعث مشکلات بینایی شود.
- تماس با پوست: ممکن است باعث خشکی پوست، تحریک، بثورات یا سوختگی های شیمیایی شود.
- بلع: این اتفاق بخ ندرت رخ میدهد. اما می تواند باعث بیماری جدی و ناراحتی های گوارشی مختلف شود.
عوارض قرار گرفتن در معرض حلال های شیمیایی در بلند مدت
چنانچه به دفعات مکرر و یا برای مدت زمان طولانی‌تری در معرض حلال‌ها قرار بگیرید، می‌تواند باعث کوری، آسیب به کبد و کلیه‌ها، زخم و سوزش معده، افزایش خطر ضربان نامنظم قلب، تاثیر منفی در عملکرد ریه و سیستم تنفسی و تاثیر بر سیستم عصبی بدن شود. برخی از حلال‌های شیمیایی نیز به عنوان مواد سرطان زا شناسایی شده‌اند. از جمله سرطان ریه، سرطان اندامهای گوارشی، سرطان و عفونت خون و سرطان پوست. این علائم ممکن است در زمان‌های طولانی‌تری خود را بروز دهند.
برخی از محققان نیز معتقدند که برخی از حلال‌ها علاوه بر سمی بودن، اتوتوکسیک هم هستند. به این معنی که در محیط‌های پر سر و صدا باعث کاهش شنوایی میشوند.
اثرات شناختی بلند مدت حلال‌ها
همانطور که گفتیم قرار گرفتن در معرض مواد شیمییی به خصوص در زمان‌های بیشتر، می‌تواند پیامدهای جدی بر سلامت کارگران داشته باشد. مطالعاتی که گزارش آن در مجله پزشکی Neurology نیز چاپ شد، نشان میدهد که کارگرانی که در طول زندگی خود به طور مداوم در معرض حلال‌های شیمیایی صنعتی با غلظت بالا قرار داشتند، طی سال‌‌های بعد به میزان قابل توجهی دچار اختلال مغزی شدند.
این مطالعه نشان داد که %59 از کارگران، حداقل در یکی از هشت مهارت حافظه و تفکر آزمایش شده، مشکل داشتند. علاوه بر آن کارگرانی که اخیرا در معرض این حلال‌ها قرار گرفته‌اند، در مقایسه با افرادی که در معرض این مواد قرار نگرفته‌‌اند، در تمرین‌های حافظه، توجه بصری و … با مشکل مواجه هستند.
چگونه در برابر حلال های شیمیایی از خود محافظت کنیم؟
محافظت از خود دربرابر مواد شیمیایی خیلی سخت نیست. فقط کافیست تا نکات ایمنی را در هنگام کار با این مواد شیمییی کاملا رعایت نمایید.
- چنانچه بخارات ماشی از مواد شیمیایی را استنشاق کردید و دچار سر گیجه، عدم حفظ تعادل، حالت تهوع یا سردرد شدید، فورا محل را ترک کرده و به دنبال هوای تازه باشید.
- حتما حلال‌ها و مواد شیمیایی را در ظروف و بشکه‌های در بسته نگه دارید. به خصوص در زمانی که نیازی به آن ندارید و از ماده مورد نظر استفاده نمی‌کنید. حواستان باشد که در ظرف کاملا کیپ باشد تا بخارات آن به محیط بیرون نشت نکند.
- استفاده از لباس کار یک الزام است. چون بدن شما را از آلودگی با مواد و حلال‌های شیمیایی در امن نگه می‌دارد.چنانچه به هر دلیلی این مواد بر روی لباس شما را بریزد با توجه به ضخامت و جنس پارچه مواد یا به پوست شما نمی‌رسد یا مانع از آلودگی پوست با حجم زیادی از مواد شیمیایی می‌شود. حلال‌های شیمیایی می‌توانند پوست شما را بسوزانند و حتی لایه‌ای از پوست را نیز از بین ببرند. حتی ممکن است به اندامهای داخلی نفوذ کنند (در صورت تماس با حجم زیادی از حلال‌های شیمیایی). برای کار با حلال‌های شیمیایی لباس‌ها تا حد ممکن، از پارچه‌های مخصوص باشند. همچنین از دستکش مناسب، لباس آستین بلند، کلاه ایمنی، عینک و ماسک مخصوص، کفش کار مخصوص و سایر لباس‌هایی که پوست را می‌پوشانند، استفاده کنید.
- هرگز از حلال‌ها برای تمیز کردن مواد از روی پوست یا لباس خود استفاده نکنید. چنانچه لباس شما به هر دلیلی به این مواد آغشته شد، سریعا آن را از تن خارج نمایید.
- در مجاورت این مواد شیمیایی سیگار نکشید. چون این مواد به سرعت تبخیر میشوند به عموما اشتعال‌زا هستند. بنابراین ممکن است خطر آتش‌سوزی به همراه داشته باشد.
- تهویه انبار نگهداری و یا مکانی که قرار است با این مواد کار کنید، بسیار مهم است. فقط در مکانی که هوای تازه وجود دارد، با این مواد کار کنید. چنانچه مجبورید در فضای بسته با آنها کار کنید، از یک فن اگزوز یا تهویه مناسب برای خارج کردن بخارات مضر و سمی استفاده کنید. همچنین از یک فن دیگر برای داخل کشیدن هوای تمیز به داخل استفاده نمایید.
- حتما از عینک کار اسافاده کنیئ تا چشم شما با این مواد و بخارات آن آلوده نشود. همچنین برای محافظت از سیستم گوارش و سیستم تنفسی خود حداقل از ماسک تنفسی با کارتریج بخار آلی مشکی استفاده کنید. توجه داشته بشید که کارتریج‌های ماسک تنفسی باید به طور مرتب تعویض شوند.
نکته: توجه داشته باشید که این ماسک ها کاملا مخصوص هستند. ماسک‌های کاغذی و N95 در برابر حلال‌ها از شما محافظت نمی‌کنند.
سخن پایانی
همانطور که گفتیم حلال ها و مواد شیمیایی بر سلاکت بدن تاثیر منفی دارند و می توانند در بلند مدت موجب بروز سرطان در بدن گردند. سرطان یک بیماری خطرناک است که علاوه بر درد بسیاری که بیمار تحمل می کند، خطر مرگ را نیز بری او به همراه دارد. از این رو چنانچه مجبور به کار با حلال های شیمیایی هستید، حتما نکات ایمنی را رعایت نمایید.
