زایلین مخلوط یک مایع هیدروکربنی آروماتیک، بی‌رنگ و قابل اشتعال است که بوی شیرینی دارد. نام «زایلین مخلوط» به این دلیل انتخاب شده است که این ماده مخلوط تعادلی چهار ایزومر با فرمول شیمیایی C8H10 است: متا زایلین، ارتو زایلین، پارا زایلین و اتیل بِنزن (ethylbenzene).
فهرست
زایلین مخلوط با نام آیوپاک دی متیل بنزن (dimethylbenzene) شناخته می‌شود، اما به نام‌های دیگری مانند زایلن/ زایلین (Xylene)، زایلین/زایلن‌های مخلوط، زایلول (Xylol) و متیل تولوئن نیز معروف است. البته این ماده را با نام دو ایزومر فراوان‌تر، یعنی ام زایلن و اورتو زایلن هم می‌شناسند.
منابع تولید زایلین مخلوط
زایلن‌ها از اجزای طبیعی نفت و قطران زغال سنگ به حساب می‌آیند و در صورت بروز آتش‌سوزی در جنگل‌ها، در هوا منتشر می‌شوند. شناسایی زایلین مخلوط به سال 1851 برمی‌گردد که شیمی‌دانی فرانسوی آن را به عنوان یکی از ترکیبات موجود در قیر چوب کشف کرد. اما امروزه زایلین مخلوط یک ماده شیمیایی مصنوعی است که دست‌اندرکاران صنایع شیمیایی آن را از نفت تولید می‌کنند.
در واقع زایلین مخلوط حدود نیم تا 1 درصد نفت خام را تشکیل می‌دهد و عمدتاً بخشی از آروماتیک‌های BTX (بنزن، تولوئن و زایلن‌ها) است که با فرآوری از محصول اصلاح کاتالیزوری معروف به «رِفُرمِیت» استخراج می‌شود.
ویژگی و خواص زایلین
زایلین یک مولکول هیدروکربن آروماتیک حاوی یک حلقه بنزن با دو زنجیره جانبی متیل است که فرمول گسترده آن را به صورت C6H4(CH3)2 می‌نویسیم.
این ماده نامحلول در آب با فرمول شیمیایی C8H10، وزن ملکولی ۱۰۶.۶۱ گرم بر مول دارد و از نظر pH، خنثی به حساب می‌آید. همان‌طور که گفتیم، حالت فیزیکی زایلین مخلوط، مایعی بی‌رنگ، شفاف و کمی چرب است و بوی شیرینی از آن به مشام می‌رسد.
زایلین مخلوط معمولاً حاوی نزدیک به ۴۰ تا ۶۵ درصد ام-زایلن (m-xylene) یا همان متا زایلن و تا 20 درصد از سه ایزومر دیگر یعنی اورتو زایلن (o-xylene)، پارا زایلن (p-xylene) و اتیل بنزن است.
-
-
انواع زایلین
همان‌طور که در بالا اشاره شد، ایزومرهای موجود در زایلین مخلوط شامل این موارد است:
- متا زایلین؛
- ارتو زایلین؛
- پارا زایلین؛
- اتیل بِنزن.
این ایزومرها بر اساس ویژگی‌های تقطیر ترکیبات هشت‌کربنی آروماتیک از هم جدا می‌شوند. نقطه جوش متا زایلن و اورتو زایلن، 5 درجه سانتی گراد با هم اختلاف دارد و جداسازی آن‌ها آسان است. پارا زایلن هم به دلیل تفاوت نقطه انجماد با سایر ۸ کربنی‌های آروماتیک به راحتی از آن‌ها جدا می‌شود.
کاربرد زایلین مخلوط
زایلین مخلوط پس از بنزن، دومین محصول آروماتیک مهمی است که در جهان برای تولید مواد شیمیایی استفاده می‌شود. تولوئن هم در این فهرست پس از زایلین مخلوط قرار می‌گیرد.
زایلین مخلوط به عنوان حلال و رقیق‌کننده‌ای پرکاربرد با خاصیت چسبندگی بالا در صنایع مهم بسیاری کاربرد دارد:
- ساخت رنگ، لاک الکل یا روکش رنگ (برای ساختمان و خودرو)؛
- چسب‌سازی و جوهرسازی؛
- تولید آفت‌کش؛
- صنعت چاپ،
- لاستیک‌سازی؛
- چرم‌سازی؛
- تولید عطر؛
- داروسازی
کاربرد دیگر زایلین مخلوط، افزایش عدد اکتان بنزین در پالایشگاه‌ها است و به میزان اندک در تولید سوخت هواپیما هم کاربرد دارد. زایلن‌های مخلوط در آزمایشگاه‌های شیمی و زیست‌شناسی برای ایجاد حمام یخ خشک به منظور خنک‌سازی ظروف واکنش و به عنوان حلال برای پاک‌سازی روغن از میکروسکوپ‌های نوری نیز به کار می‌روند.
پارا زایلین پرمصرف‌ترین ایزومر زایلین به حساب می‌آید که کاربرد اصلی آن تولید ترفتالیک اسید خالص (PTA) و دی متیل ترفتالات (DMT) برای ساخت الیاف و رزین‌های پلی استر است. در واقع زایلین مخلوط در اینجا نقش نرم‌کننده گرانول را ایفا می‌کنند.
در ۱۵ سال گذشته، عمده‌ترین مصرف‌کننده زایلین مخلوط، مخصوصاً پارازایلین، صنایع پلی استرشمال شرق آسیا بوده است که محصولات آن در تولید الیاف، پارچه، کف‌پوش‌های ساختمانی و بسته‌بندی مواد غذایی به کار می‌رود. بازار زایلین مخلوط در سال‌های گذشته رشد چشمگیری داشته است و کارشناسان تا سال ۲۰۲۸ رشد سالانه ۷ درصد را برای خرید و فروش زایلین مخلوط در جهان پیش‌بینی کرده‌اند.
خطرات زایلین مخلوط
زایلن‌های مخلوط به صورت گاز از منابع صنعتی، اگزوز خودروها و تبخیر زایلین مخلوط حلال در جو منتشر می‌شوند.
بر اساس برگ داده‌های ایمنی ماده، خطرات زایلین مخلوط برای انسان به نوع و مدت مواجهه با آن بستگی دارد؛ صورتی که در معرض استنشاق شدید و کوتاه‌مدت زایلین مخلوط قرار بگیرید، ممکن است دچار عوارضی مانند تحریک و سوزش چشم‌ها، بینی و گلو، تنگی نفس، مشکلات سیستم گوارشی (تهوع، استفراغ و ناراحتی معده)، پیامدهای عصبی (اختلال حافظه کوتاه‌مدت و اختلال در زمان واکنش) و عوارض پوستی شوید. اما مواجهه با زایلین مخلوط به صورت استنشاق مزمن (طولانی‌مدت) انسان را به اختلالاتی در سیستم عصبی مرکزی دچار می‌کند که سردرد، سرگیجه، خستگی، لرزش و عدم تعادل از مهم‌ترین آن‌ها است. تأثیر بر سیستم‌های تنفسی، قلبی عروقی و کلیه و مشکلات رشد جنین در زنان باردار هم از خطرات زایلین مخلوط گزارش شده است. البته سازمان محیط زیست آمریکا زایلین مخلوط را جزء مواد سرطان زا نمی‌داند.
ورود حجم بالای زایلین مخلوط به دستگاه گوارشی یا تنفسی انسان خطر مرگ را به همراه دارد. آزمایش‌ها نشان داده است که زایلین مخلوط برای آبزیان نیز بسیار مضر است.
بیشترین احتمال مواجهه با زایلین مخلوط درمورد افرادی روی می‌دهد که با تولید این ماده سر و کار دارند. کارکنان صنایع مصرف‌کننده این حلال صنعتی هم در معرض خطرات زایلین مخلوط قرار دارند.
-
شرایط نگهداری زایلین
زایلین مخلوط قابل اشتعال است و باید در محیطی دور از هرگونه منبع حرارتی، نور مستقیم آفتاب نگهداری شود. بنابراین در محل نگهداری زایلین مخلوط نباید هیچ‌گونه سطح داغ، شعله روباز یا احتمال بروز جرقه‌ای وجود داشته باشد.
ظروف محتوی زایلین مخلوط باید دربسته و محکم باشند و در محیطی خشک با تهویه مناسب و دمای خنک با تجهیزات اطفای حریق نگه‌داری‌شوند. همچنین به دلیل اشتعال‌پذیری بالای زایلین مخلوط، باید در محیط نگهداری آن تا حد امکان تأسیسات برقی، تهویه و روشنایی ضد انفجار نصب کرد.
علاوه براین، زایلین مخلوط را نباید در کنار مواد اکسیدکننده یا اسیدهای قوی نگهداری کرد.
سمیت زایلین مخلوط، استفاده از محافظ چشم و صورت، ماسک، لباس ضد حریق و دستکش را برای افرادی که با آن کار می‌کنند، الزامی کرده است. سیگار کشیدن و استفاده از ابزارهای جرقه‌زن در محیط نگهداری زایلین ممنوع است.
پس از کار با زایلین مخلوط باید صورت، دست‌ها و همه نواحی در معرض ماده را به سرعت با آب شست.
در صورت استنشاق زایلین مخلوط باید به فضای دارای هوای تازه بروید. در صورت تماس پوست با زایلین مخلوط باید همه لباس‌های آلوده را خارج کرد و بخش تماس‌یافته را با آب شست. اگرعلائم ادامه یافت، به پزشک مراجعه کنید.
کارشناسان پشتیبانی شیمی سیاه آماده‌اند تا به همه سؤال‌های شما درمورد قیمت زایلین مخلوط بندر امام و قیمت زایلین مخلوط پتروشیمی اصفهان روش خرید و ثبت سفارش زایلین مخلوط متناسب با کاربرد مورد نیازتان پاسخ دهند. تماس از شما، پاسخگویی فوری و مشاوره تخصصی از شیمی سیاه.
